کرونا این روزها کوچ عشایر را هم مختل کرده است. مردم عشایر ناچارند برای تغذیه دام خود کوچ کنند، اما امسال این خطر وجود دارد که در مسیر کوچ، به ویروس کرونا آلوده شوند. به همین دلیل کوچ هنوز صورت نگرفته است. اما این جریان، چالشهایی را ایجاد کرده و نشان میدهد برای کوچ نکردن عشایر هم باید تدابیری اندیشیده شود. حالا جامعه عشایری چشمانتظار کمک است.
تغییر فصل، زندگی عشایر را تغییر میدهد. تغییری که این بار آنها را دچار مشکل کرده. کوچ مشخصه ذاتی عشایر است، اما این بار «کوچ» با آنها همراه نیست. تردد آنها را دچار تردید کرده، گرچه ناگزیر به کوچ هستند. عبور از حاشیه روستاها و شهر امسال برای عشایر مناسب نیست. تقویم عشایر را منابع طبیعی تعیین میکند شیوع کرونا امسال سبک زندگی عشایر را مانند شهرنشینان دچار تغییر کرده. عشایر هم امسال سال متفاوتی را پشت سر خواهند گذاشت.
فضای امروز شهری مسموم است. هرکه دور از شهر است، بهنظر مصون از «کرونا» است. مانند عشایر، آنها که شهر گریز هستند و به شیوه سنتی زندگی میکنند. عرصههای ملی برای آنهاست، زیستگاهشان دشتهاست و دور از مردم شهر. هنوز برای برخی وجود عشایر در استان تهران سخت بهنظر میرسد، اما جمعیت آنها بیشتر از ۱۴ هزار نفر است. در ۵ استان کشور عشایری وجود ندارد، اما عشایر پایتخت یک دهم درصد استان تهران را تشکیل میدهند.
کوچ فصلی آیینی که اکنون برای ما و فرزندانمان به یک نوستالژی مبدل شده و در دهههای پیش از این، سبک زندگی ما و نیاکانمان به همین منوال بوده و ییلاق و قشلاق نه تنها برای چادرنشینان بلکه برای همه جزئی حذف نشدنی از گذران عمرشان به شمار میرفت.
اما هنوز هم هستند افرادی که به این روش سال و ماهها را طی مینمایند و هنوز هم هستند غیور زنان و مردانی که به پاکی آب چشمه و صلابت کوهها، ریشه و اصالت خود را به بلوط گره زده و سرچشمهی بسیاری از خوبیها از اقتصادی تا امنیتی برای مردم و دیار خود میباشند.
پاییز از راه رسیده و کوچ پاییزه امسال نیز، چون سالهای پیش آهسته آهسته آغاز میشود با این تفاوت که کوچ هم از تغییرات ویروس کرونا مصون نمانده و کوچ روها باید به شدت مراقب خود باشند تا به بیماری مبتلا نشوند.
کوچ پاییزه عشایر و خطر همفسری کروناکوچ بهاره امسال با دلهره برای عشایر منطقه آغاز شد، اما شاید دلواپسی اکنون آنها بیشتر از بهار است، چون حالا میدانند کرونا فقط برای آنهایی که ساکن شهر و روستا هستند نیست و طبیعت از قدرت ابتلا برخودار بوده و مستثنی نیست.
ما هر سال با آنفلوآنزای فصلی دست و پنجه نرم میکردیم، اما حالا کرونایی بسیار ناشناخته و مرموز، شانه به شانهی انسانها در همه جا در حرکت است و گریزی از آن نیست.
تسهیلات تعلق گرفته به جامعه عشایری
مدیرکل ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر گفت: «بر اساس قانون احکام دایمی کشور، یک درصد اعتبارات ورودی به صندوق توسعه ملی به صورت تسهیلات ارزان قیمت در اختیار جامعه عشایری، برای کمک به بهبود تولیدات دامی و افزایش آن قرار داده میشود. پیش بینی میشود با توجه به هماهنگیهای انجام شده با صندوق توسعه ملی، در سال جاری حدود ۴۰۰ میلیارد از صندوق توسعه و ۲۰۰ میلیارد از منابع دیگر، تسهیلات به کوچ نشینان تعلق گیرد. عمده این تسهیلات ارزان قیمت در بخش تولید گوشت قرمز به کار گرفته خواهند شد.»
کوچ نشینان منابع پرخطر در انتقال کرونا با اینکه تاکنون موردی از مرگ و میر بر اثر کرونا در بین عشایر به ثبت نرسیده، اما نباید از آنها غافل بود چرا که به واسطهی کوچ نشینی میتوانند یک منبع انتقال پرخطر محسوب شوند.
بنابر آمار منتشر شده از سوی امور عشایر لرستان، ۱۴ هزار و ۶۰۰ خانوار عشایری در استان وجود داشته که ۱۱ هزار و ۲۰۰ خانواده آن کوچ رو هستند و بخشی از آنها به صورت فصلی مهمان شهرستان ما میباشند.
اگر چه از سوی امور عشایر، تامین آب و آرد مورد نیاز آنها برای کاهش تردد به شهر و کم شدن خطر شیوع کرونا در دستور کار قرار گرفته، اما مراقبت و آموزش مستمر برای این قشر بایستی اجرا شود تا پیشگیری بهتری انجام گیرد.
بنا بر اعلام سعید کریمی مدیر کل امور عشایر لرستان هفت تانکر ۱۲ هزار لیتری و ۴۵۰ تانکر ۲ هزار لیتری برای تامین آب عشایر تجهیز شده و ۸۸۷ تن آرد دولتی نیز به آنها تخصیص یافته است.
کوچ مکانیزه به جای حرکت در مسیر ایل راهها
مدیرکل ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر بابیان این که شیوه سنتی کوچ در زمان فعلی و باوجود بحران ویروسی در کشور، میتواند مخاطره آمیز باشد در مورد چگونگی کوچ تشریح کرد: «آن دسته از عشایری که در مسیر حرکت خود از مسیرهای کم جمعیت عبور میکنند، بر اساس همان شیوه سنتی کوچ میکنند، اما کوچ دسته دیگری از عشایر به دلیل گذر از روستا یا شهرها و وجود خطر بزرگ درگیری آنان با ویروس کووید ۱۹ به کوچ مکانیزه بدل خواهد شد. بر این اساس توصیه شده است که کوچ نشینان به جای حرکت سنتی در ایل راهها و تردد در مناطق مختلف با وسایل نقلیه، مستقیم به نواحی ییلاقی و استقرارگاههای موردنظر خود نقل مکان کنند. در این مسیر همچنین باید تمام دستورالعملها و نکات بهداشتی و مراقبتی موردنیاز اعمال شود.»
نظارت بر ورود کوچ روها وظیفه امور عشایر نیست مدیر امور عشایری شهرستان پلدختر به نقش خدمات دهی امور عشایر نسبت به کوچ روها اشاره و عنوان کرد: ارگانهای شهرداری، نیروی انتظامی، دادستانی و منایع طبیعی وظیفه دارند از ورود عشایر به شهر جلوگیری نمایند.
وی به امنیت کوچ، دام و تردد کوچ روها اشاره و بیان کرد: امنیت عشایر وظیفه نیروی انتظامی با همکاری دادستانی میباشد.
کاظمی گفت: دو نوع کوچ سنتی (پیادهرو) و حمل با خودرو داریم که در برخی مواقع امکان تردد با ماشین وجود نداشته و به صورت سنتی مجبور به کوچ هستند که تذکرات لازم با توجه به مشکلات کوچ سنتی به آنها گوشزد شده است. نیاز به غربالگری در میان عشایر استان تهران هم احساس شده.
غربالگری عشایر
شیوع بیماری کرونا در کشور همچنان ادامه دارد و سازمان عشایر به صرافت پایش جمعیت عشایر افتاده است. مدیریت امور عشایر استان تهران نیز مکاتبهای را با ستاد ملی استان داشته و درخواست کرده جمعیت عشایر پایتخت نیز پایش شوند.
زندگی عشایر شبیه زندگی جمعیت روستاهاست، اما عشایر استان تهران در سالهای گذشته خدمات بهداشتی و درمانی مانند اهالی روستاها نداشتند. ممیزی میگوید: «سال گذشته معاونت بهداشت وزارت بهداشت با سازمان عشایر تفاهمنامهای را امضا کردند و ملزم شدند تا خدمات بهداشتی و درمانی را هم به عشایر مانند نقاط روستایی بدهند. اکنون براساس وظیفه ذاتی ما به استاندار بهعنوان ریاست شورای عشایر استان و هم به ستاد استانی کرونا اعلام کردیم تمهیدات لازم را برای خانوادههای عشایر ببینند. طبق این توافقنامه عشایر با ارائه دفترچه خدمات درمانی روستایی و عشایری میتوانند به مراکز درمانی مراجعه کرده و پایش شوند.»
آبرسانی به دامها و تعلیف
تأخیر در کوچ، عشایر را به خطر میاندازد. وضعیت آبرسانی به دامها سخت میشود و هزینه عشایر بالا میرود. البته سال گذشته سازمان عشایر ناوگان عملیات آبرسانی سیار به همه استانها و بهخصوص استان تهران را تجهیز کرد. هماکنون استان تهران حدود ۷ دستگاه خودروی آبرسانی برای عشایر دارد، اما در دوران بحران کرونا، عشایر تهران چه مشکلاتی خواهند داشت. ممیزی میگوید: «ما از حیث آبرسانی به عشایر در مناطق قشلاقی، میانبندها و بعضا ییلاقی دچار مشکل نیستیم و نخواهیم بود.»
او ادامه میدهد: «مشکلی که برای عشایر پیش آمده، این است که اگر بحث کوچ با تأخیر اتفاق بیفتد، تعلیف دستی دام نیاز است و سبب بالا رفتن هزینه دام میشود. اینکه یکسری از رستورانها و مردم که گوشت مصرف میکردند، هماکنون مصرف پایین آمده و مانند قبل نیست. متأسفانه قیمت دام هم پایین آمده است. هماکنون عرضه مناسب است و تقاضا کم شده و بنابراین، قیمت دام زنده پایین آمده است. درحالیکه هزینههای تولید افزایش پیدا کرده است. یعنی به هم خوردن تعادل فروش و همچنین در مورد تولید مقداری عشایر را دچار مشکل خواهد کرد.»
ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به عشایر در ۲۷ پایگاه بهداشت
فرماندار کوهرنگ جمعیت عشایری این شهرستان را ۶۰ هزار نفر عنوان و بیان کرد: اطلاعرسانی لازم به عشایر در خصوص تاخیر در تقویم کوچ از طریق حضور نیروهای امور عشایر در خوزستان، پایگاههای بسیج و تعاونیهای عشایری انجام شده است.
وی، با تاکید به استقرار ۲۷ پایگاه بهداشت عشایری در محل سکونت عشایر برای ارائه خدمات درمانی به آنها، تصریح کرد: تمامی مراکز و خانههای بهداشتی را موظف هستند، به محض ورود عشایر به استان به صورت ویژه به آنها خدمات درمانی ارائه دهند.
فرماندار شهرستان کوهرنگ، با اشاره به اهمیت حفاظت از مراتع ییلاقی، خاطر نشان کرد: عشایر هر اندازه که دیرتر وارد استان شوند، مراتع محفوظتر و غنیتری خواهند داشت، چون دامی نیست که مراتع را تخریب کند، ضمن اینکه خودشان عشایر نیز از گزند باران در امان هستند.
توزیع آرد و سوخت برای کوچ روهای شهرستان کاظمی مدیر امور عشایری شهرستان پلدختر در خصوص تمهیدات انجام شده برای عشایر منطقه گفت: هر ساله اقداماتی در بحث رفاه آنان انجام شده، اما اکنون به خاطر بحث کرونا فعالیتهای بیشتری برای آمادگی حضور آنها صورت گرفته است.
وی به تمهیدات معیشتی اشاره و تصریح کرد: در حال حاضر جایگاه تخت چان، سراب حمام، کرکی، میشوند و... جهت تهیه سوخت برای عشایر در نظر گرفته شده است.
مدیر امور عشایری شهرستان پلدختر به تهیه علوفه بهداشتی اشاره و خاطرنشان کرد: آب شرب بهداشتی با پنج دستگاه ۱۲ هزار لیتری انجام میشود و همچنین آرد جهت پخت نان بین آنها توزیع خواهد شد.
آموزش پروتکلهای کرونایی و تامین حمام سرویسهای بهداشتی کاظمی به آموزش پروتکلها به همراه کادر علوم پزشکی با حضور رئیس دانشگاه علوم پزشکی در خردادماه امسال و در منطقه پیرمار اشاره و اظهار داشت: در این همایش تمام پروتکلهای بهداشتی به عشایر حاضر در جلسه معرفی و در خصوص رعایت آنها تذکرات لازم داده شده است.
وی افزود: دوش سیار، توالت بهداشتی، حمام، آبگرمکن خورشیدی هر ساله توسط امور عشایر در اختیار عشایر کوچ رو قرار گرفته که به خاطر کرونا تعداد آنها را بیشتر کرده ایم و در مناطقی، چون پیر مار، دادآباد، تخت چان، تنگ هلت این وسایل را مستقر نموده ایم.
در استان تهران فاصله کوچ ییلاقی و قشلاقی بین ۱۵ تا ۲۵ روز است. یعنی از دورترین نقطه تا نزدیکترین نقطه با ییلاق این اندازه زمان میبرد.
غربالگری عشایرنیاز به غربالگری در میان عشایر استان تهران هم احساس شده. شیوع بیماری کرونا در کشور همچنان ادامه دارد و سازمان عشایر به صرافت پایش جمعیت عشایر افتاده است. مدیریت امور عشایر استان تهران نیز مکاتبهای را با ستاد ملی استان داشته و درخواست کرده جمعیت عشایر پایتخت نیز پایش شوند.
زندگی عشایر شبیه زندگی جمعیت روستاهاست، اما عشایر استان تهران در سالهای گذشته خدمات بهداشتی و درمانی مانند اهالی روستاها نداشتند. ممیزی میگوید: «سال گذشته معاونت بهداشت وزارت بهداشت با سازمان عشایر تفاهمنامهای را امضا کردند و ملزم شدند تا خدمات بهداشتی و درمانی را هم به عشایر مانند نقاط روستایی بدهند. اکنون براساس وظیفه ذاتی ما به استاندار بهعنوان ریاست شورای عشایر استان و هم به ستاد استانی کرونا اعلام کردیم تمهیدات لازم را برای خانوادههای عشایر ببینند. طبق این توافقنامه عشایر با ارائه دفترچه خدمات درمانی روستایی و عشایری میتوانند به مراکز درمانی مراجعه کرده و پایش شوند.»
عشایر زندگی خود را اغلب از طریق دامداری میگذرانند. اما زندگی عشایر در گذر زمان شباهتهایی با زندگی شهری پیدا کرده است. عشایر استان تهران به رسانههای جمعی دسترسی دارند. آنها از شبکههای اجتماعی استفاده میکنند و به گفته مدیر امور عشایر استان تهران، از شیوع ویروس کرونا آگاهی پیدا کردند و در نتیجه بهداشت فردی را رعایت میکنند. او میگوید: «ما هم اطلاعرسانی کردیم و به همکاران اعلام کردیم که عشایر هم باید رعایت فواصل اجتماعی، حتی در محلهای استقرارشان را انجام دهند.»
آبرسانی به دامها و تعلیفتأخیر در کوچ، عشایر را به خطر میاندازد. وضعیت آبرسانی به دامها سخت میشود و هزینه عشایر بالا میرود. البته سال گذشته سازمان عشایر ناوگان عملیات آبرسانی سیار به همه استانها و بهخصوص استان تهران را تجهیز کرد. هماکنون استان تهران حدود ۷ دستگاه خودروی آبرسانی برای عشایر دارد، اما در دوران بحران کرونا، عشایر تهران چه مشکلاتی خواهند داشت. ممیزی میگوید: «ما از حیث آبرسانی به عشایر در مناطق قشلاقی، میانبندها و بعضا ییلاقی دچار مشکل نیستیم و نخواهیم بود.»
او ادامه میدهد: «مشکلی که برای عشایر پیش آمده، این است که اگر بحث کوچ با تأخیر اتفاق بیفتد، تعلیف دستی دام نیاز است و سبب بالا رفتن هزینه دام میشود. اینکه یکسری از رستورانها و مردم که گوشت مصرف میکردند، هماکنون مصرف پایین آمده و مانند قبل نیست. متأسفانه قیمت دام هم پایین آمده است. هماکنون عرضه مناسب است و تقاضا کم شده و بنابراین، قیمت دام زنده پایین آمده است. درحالیکه هزینههای تولید افزایش پیدا کرده است. یعنی به هم خوردن تعادل فروش و همچنین در مورد تولید مقداری عشایر را دچار مشکل خواهد کرد.»
سلامت عشایر در مبادی ورودی استان کنترل میشود
معاون بهداشتی و رییس مرکز بهداشت چهارمحال و بختیاری، با اشاره به ضرورت پیشگیری از شیوع کرونا بین عشایر به دلیل حضور آنها در ایل و طوایف و همچنین استقرار قشلاقی آنها در اجتماعات مسکونی، اظهار داشت: با توجه به وضعیت کرونا و آموزشهایی و اطلاعاتی که به عشایر داده شده است و به نظر میرسد، خودشان ترجیح میدهند امسال دیرتر از خوزستان به استان بیایند، ضمن اینکه بارندگیهای خوب نیز سبب شده که عشایر به لحاظ چرای دام مشکلی نداشته باشند.
سید راشد جزایری تاکید کرد: بسیاری از متخصصان معتقدند اگر ویروس کرونا رفتاری مانند سارس و مرس داشته باشد در دمای بالاتر از ۲۵ درجه خود به خود ناپدید میشود، پس طبق این نظر خوزستان ایمنی بیشتری برای عشایر دارد.
وی بیان کرد: هر ساله سلامت عشایر در بدو ورود به استان توسط تیمهای پزشکی و مراقبان سلامت رصد میشدند، امسال نیز با توجه به شیوع کرونا این مساله با جدیت و دقت بیشتری در ۳ گذرگاه و ورودی عشایر به استان شامل هزار چمه، سه جو و آب نعلبک انجام میشود.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد ادامه داد: علاوه بر بررسی سلامت عشایر در مبادی ورودی، ۷ تیم پزشکی نیز در محلهای استقرار آنها در استان مستقر میشود.
جزایری، به همکاری علوم پزشکی و امور عشایر برای بکارگیری بهورز از بین دانشآموختگان فوق دیپلم و لیسانس عشایر در سال جاری اشاره و خاطر نشان کرد: برپایی خانه بهداشت عشایری در قالب سیاه چادر و کیوسک، یکی دیگر از برنامهها برای کمک به حفظ سلامت جامعه عشایری است.
مهمترین اقدامات و تمهیدات پزشکی صورت گرفته برای جامعه عشایری
«دوری مسافت عشایر از مراکز بهداشت و درمان در زمان شیوع احتمالی این ویروس، مشکلی است که وزارت بهداشت، امور عشایر، هلال احمر و استانداریهای کشور، بر اساس آن تمام ظرفیت خود را برای مدیریت این بحران و جلوگیری از وارد شدن صدمات و شیوع آن در میان جامعه عشایری به کار گرفته اند. از زمان شیوع این بیماری در کشور تیمهای پزشکی در محل استقرار عشایرین حاضر شده و آموزشهای لازم برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس را ارایه داده اند.»
احمدی میرقاید همچنین افزود: «اقلام و وسایل بهداشتی و ضدعفونی کافی در میان عشایر توزیع و همچنین محل زندگی و استقرار خانوادههای عشایری و نیز مکان نگهداری دامهای آنان نیز ضدعفونی شده است. همچنین طبق پروتکلهای بهداشتی و با برنامه ریزی انجام شده قرار است چادرهای عشایر نیز با فاصله معینی از یکدیگر در مناطق ییلاقی برای کاهش ارتباط عشایر با هم برپا گردند. در این حال در روز طبیعت نیز با همکاری نیروی انتظامی از ورود گردشگران به سامانههای عرفی عشایر جلوگیری به عمل آمد و موضوعات و برنامههای مربوط به گردشگری و توریسم نیز تحت کنترل و مدیریت است و تا زمان مهار این بیماری در کشور اجرایی نخواهند بود.»
مدیرکل امور عشایری استان سمنان در خصوص خطر شیوع این ویروس در فصل کوچ عشایر خاطرنشان کرد: موادضدعفونیکننده و محصولات بهداشتی خریداری و در بین عشایر توزیع شده است.
وی از توزیع این اقلام در مسیر کوچ عشایر خبر داد و افزود: تمامی آبشخورهای در مسیر کوچ عشایر، چادرهای عشایری، استقرارگاهها، اتراقگاهها و استراحتگاههای بینراهی عشایر گندزدایی میشود.
خادم با تقدیر از تلاشها و همکاریهای بسیج عشایری در سمزدایی و گندزدایی از اماکن مرتبط با عشایر از خانوارهای عشایری استان و عشایر میهمان خواست با رعایت اصول بهداشتی و توجه به توصیههای کارشناسان حوزه سلامت مسوولان را در مبارزه با این بیماری نوظهور کمک کنند.
وی ضمن بیان این که هیچ گونه تلفاتی برای ویروس کرونا در جامعه عشایری وجود نداشته است، ادامه داد: «طبق آمار موجود، تعداد مبتلایان به این ویروس در میان عشایر سه نفر بوده که در استانهای شرقی به ثبت رسیده است. دلیل ابتلا این افراد نیز ارتباط با مهمانان مناطق شهری اعلام شد. خوشبختانه با مراقبتهای پزشکی و درمانی این سه شخص نیز بهبودیافته و در شرایط مساعدی قرار دارند.»
یادمان باشد ویروس کرونا همچنان در کشور است و زندگی هر فرد شهری، روستایی و عشایری را تهدید می کند.